Türkiye ve Gürcistan halklarına ve dünya kamuoyuna,
Laz Halkı nezdinde Gürcistan’ın ve Gürcistan halklarının özel bir yeri vardır. Gerek kültürel, dilsel ve etnik akrabalığımız bulunan Megrel nüfusunu, gerekse de Laz tarihinin arkeolojik kalıntılarını barındırması bakımından Gürcistan’ın batısı, adeta Lazların anavatanı durumundadır.
Lazların geleneğinde, geçmişinin önemli bir parçasını barındıran Gürcistan’a yaklaşımları asla menfî olmamış, gerek Türkiye’de gerekse Gürcistan’da yaşayan Gürcülere Laz halkı daima dostane duygular beslemiştir.
Bununla birlikte, Lazların dilsel, tarihsel ve kültürel aidiyetine yönelik olarak Gürcistan’da bazı art niyetli, politik ve popülist söylemler Gürcü uluslaşma sürecinden itibaren sürekli dillendirilmiş ve Gürcistan’ın resmî politikası olarak benimsenmiştir. Bu söylemler son yıllarda daha da yoğunlaşarak Lazları rahatsız edici bir hal almış, kabul edilemez boyutlara ulaşmıştır.
Gürcistan’ın resmî söylemi Megrel-Laz halkını müstakil bir unsur olarak görmeyerek onu Gürcü (ya da Kartveli, Georgian) ulusunun bir parçası, Lazcayı da Gürcü (Kartveluri, Kartuli, Georgian) dilinin bir diyalekti saymaktadır.
Türkiyeli Lazlar, soğuk savaş döneminde yeterince bilgiye ve örgütlü yapıya sahip olmadıklarından dolayı Kartvelist söyleme tepkisiz kalmışlardır. Ancak, Kartvelist ideologlar bu suskunluğu “sükut ikrardan gelir” aforizmasına dayandırarak tacizlerini son 10 yılda sürekli arttırmışlar, özellikle konudan bihaber Lazlara kara propaganda, demagoji, kelime oyunları ve çarpıtmalarla bu akıl dışı iddiayı benimsetmeye çalışmışlardır. Gürcistan devletinin Kartvelist tezlerinden beslenen bu faaliyetler, bir bütün olarak Lazları son derece rahatsız etmekte, Gürcistan’a karşı antipati uyandırmaktadır.
Gürcistan’da bu görüşü yaymaya çalışan kişi ve kurumlara açık ve net olarak şunları söylemek istiyoruz:
1. Lazlar Gürcü ulusunun bir parçası olmamıştır ve bugün de değildir. Lazlar Gürcü (Kartveli) değildir. Lazlar tarihin başından beri Laz’dır ve Laz olarak kalmaya azimlidir. Lazların dilsel, tarihsel ve kültürel aidiyeti hiçbir kişi ve kurumun tartışma konusu olamaz. Bunun sorgulanacak bir yanı yoktur!
2. Lazca Gürcücenin (Kartveluri) bir parçası, lehçesi, diyalekti, ağzı ya da Gürcü dillerinden (Kartvelian/Georgian Languages) biri değildir. Lazlar Kartvelian Language, SaertoKartveluri (Common Kartvelian) gibi Kartvelist ve politik terminolojilere karşıdırlar ve bunları reddetmektedirler. Bu terimler sebepsiz olarak Gürcüceyi ön plana taşımakta, Lazca ve Megrelceyi yazı dili olarak göz ardı etmektedir. Bunun bir sonucu olarak, Gürcistan’da Laz ve Megrel edebiyatı görmezlikten gelinmiş, hatta bölücü edebiyat olarak adlandırılmış ve alay konusu yapılmıştır. Bu yanlı terminoloji yerine, daha bilimsel ve apolitik olmak üzere “Güney Kafkas Dilleri (South Caucasian Languages)” teriminin kullanılması yerinde, doğru ve bilimsel bir tavırdır.
Bununla birlikte anadilimiz Lazcanın, Gürcüce ve diğer Güney Kafkas dilleri ile olan tarihî ve kökensel yakınlığını reddetmiyoruz. Bu yakınlık Hint-Avrupa dil ailesinin Cermen grubundan olan Almanca ve İngilizce ile kıyaslanabilir. Söz konusu diller, birbirlerine, Lazca ile Gürcüceden çok daha yakındır. Ancak Almanlara İngiliz, İngilizlere de Alman denemeyeceği gibi bu yakınlıktan hareketle Lazlara Gürcü, Lazcaya da Gürcüce denemez! Bu yakınlığa bazı politik anlamlar yüklemek ise hezeyandır, abestir.
3. Lazlara kardeşlik adı altında yaklaşarak, bir takım kelime oyunlarıyla tarihi manipüle etmeye, yaşanmamış tarihî olayları sübjektif yorumlarla yaşanmış gibi göstermeye, bunları kullanarak Lazlara din ithal etmeye çalışan kişi ve kurumların bu tutumlarını samimi bulmuyor, kardeşlik ve dostlukla bağdaştırmıyoruz.
4. Laz kültürüne emeği geçmiş sembol kişilerin çarpıtma ve zorlama yorumlarla Gürcülüğe mal edilmeye çalışılmasını etik bulmuyor ve şiddetle kınıyoruz.
5. Gürcistan’da Lazcanın sadece bir “akademik araştırma dili” ya da “ev dili” çerçevesine hapsedilmiş olduğu gözlemlenmektedir. Ancak, biz biliyoruz ki Lazca yaşayan bir dildir ve Laz kimliğinin en belirgin unsurudur. Yaşayan bir edebiyatı vardır. Yaşamı ve dünyayı anlatmada aşılamayacak bir eksikliği bulunmamaktadır. Bu özelliğini devam ettirebilmesi için başta Türkiye ve Gürcistan’da gösterilecek her türlü çaba Lazların takdirini kazanacaktır.
6. Gürcistan ve Gürcistan’daki kurumlar eğer Lazların hoşnutluğunu, Gürcistan’a sempatisini arttırmak istiyorlarsa, Megrellere ve Svanlara kültürel otonomi, anadilde eğitim, bu dillerin güçlendirilmesi için teşvik ve destek sağlanması gibi konulara eğilmelidirler. Avrupa ya da başka bir siyasi gücün baskısıyla değil, Gürcistan ve kurumlarının kendi içinden gelen bir sorumluluk hissiyle bu dillerin anadil olarak tanınmalarına yönelik girişimlerde bulunulması Gürcistan için daha demokratik bir tavır olacaktır. Unutulmamalıdır ki Lazca, Megrelce ve Svanca dünya kültür mirasının bir parçasıdır. Bu dillerin yaşatılmasına yönelik çabalar insan hakları çerçevesinde tanınan evrensel ilkelerden güç almaktadır. Bu dillerin yok oluşu sadece konuşucularını değil, bütün insanlığı ilgilendiren bir sorundur. Bu unutulmamalıdır.
Aşağıda imzası bulunan biz Laz aydınları ve sivil toplum örgütleri, Gürcistan’dan yönelen bu Kartvelist propagandaya ve Kartvelizme artık tepkisiz kalmamak gerektiği fikrindeyiz. Tek bir ağızdan ortak görüşlerimizi ihtiva eden bu metin, Gürcistan, Türkiye ve Dünya’da konuyla ilgili bütün kurum ve kuruluşları haberdar etmek amacıyla kaleme alınmıştır.
**********************************************************************************
თურქეთისადასაქართველოსხალხსდამსოფლიოსაზოგადოებას
ლაზი ხალხის ისტორიულ წარსულში საქართველოს და ქართველ ხალხს განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს. გნებავთ კულტურულად, ენობრივად და ეთნიკურად მონათესავე მეგრელი მოსახლეობა, გნებევთ ის, რომ ლაზების ისტორიის დამადასტურებელი არქეოლოგიური გათხრების თვალსაზრისით საქართველოს დასავლეთი ლაზების ისტორიულ სამშობლოს წარმოადგენს.
საქართველო ლაზების ტრადიციების, ისტორიის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენდა, ამასთანავე ლაზების სიახლოვეს საქართველოსთან არასოდეს ჰქონია უარყოფითი გავლენა, გნებავთ თურქეთში, გნებავთ საქართველოში მცხოვრები ქართველების მიმართ ლაზი ხალხი ყოველთვის მეგობრული გრძნობებით იყო გამსჭვალული.
ამასთანავე, ლაზების ენობრივი, ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ ზოგიერთი არაკეთილგანწყობილი, პოლიტიკური თუ პოპულისტური რიტორიკა ქართული სახელმწიფოს აღმშენებლობის დღიდან იმთავითვე ისმოდა და მიღებული იქნა საქართველოს სახლმწიფოს ოფიციალურ პოლიტიკად. ბოლო წლებში ამ საკითხის ირგვლივ კიდევ უფრო ინტენსიურმა დისკუსიებმა ლაზების აღშფოთება გამოიწვია, მიაღწია რა ყოვლად მიუღებელ ზომებს.
საქართველო, ოფიციალური განცხადებით, მეგრელ-ლაზ ხალხს არ განიხილავს ავტონომიურ, ცალკეულ ელემენტად, არამედ მას განიხილავს ქართველი ( ან გურჯი, Georgian) ერის ერთერთ შემადგენელ ნაწილად, ლაზურ ენას კი, ქართული ( ქართველური, Georgian) ენის ერთერთ დიალექტად.
თურქეთის ლაზებმა, ცივი ომის პერიოდში არასაკმაო ინფორმაციისა და ორგანიზებული სტრუქტურის არარსებობის გამო, ამ ქართველისტურ მიდგომებს წინააღმდეგობა არ გაუწიეს. თუმცა, ეს დუმილი, ,,დუმილი თანხმობის ნიშანია’’ აფორიზმის მსგავსად მიიღეს ქართველისტობის იდეოლოგებმა და ბოლო 10 წელია გააძლიერეს შევიწროება. საკითხის არ ცოდნის მიუხედავად, ლაზების მიმართ შავი პროპაგანდით, დემაგოგიით, სიტყვათა თამაშით და დამახინჯებით ცდილობენ ამ უგუნური დებულების შემუშავებას. საქართველოს სახელმწიფოს ქართველისტების თეზისებით ნაკვები ეს საქმიანობა უკიდურესად აწუხებს მთელ ლაზ ხალხს, საქართველოს მიმართ კი აჩენს უარყოფით განწყობას.
საქართველოში ამ აზრის გამავრცელებელ პიროვნებას ან ორგანიზაციას ღიად და ნათლად გვინდა ვუთხრათ შემდეგი:
1. ლაზები ქართველი ერის ნაწილს არასოდეს წარმოადგენდნენ და არც ახლა არიან მისი ნაწილი. ლაზები ქართველები (ქართველური) არ არიან. ლაზები ისტორიის დასაწყისიდანვე ლაზები არიან და სურთ ლაზებად დარჩენა. ლაზების ენობრივი, ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობა ვინმე პირის ან რაიმე ორგანიზაციის განხილვის საგანი არ შეიძლება იყოს. ამ საკითხს არ გააჩნია ეჭვქვეშ დაყენების საფუძველი!
2. ლაზური ქართული (ქართველური) ენის, მისი კილოს, დიალექტის, ქართველური ენების (ქართული/Georgian Languages) ნაწილი არ არის. ლაზები ქართული ენის, საერთო ქართველურის (Common Kartvelian) მსგავსი ქართველისტების და პოლიტიკური ტერმინოლოგიების წინააღმდეგები არიან და მას უარყოფენ. ეს ტერმინოლოგიები ქართული ენის წინა პლანზე უსაფუძვლოდ წარმომოჩენას, ლაზური და მეგრული ენების, როგორც სამწერლობო ენების იგნორირებას ემსახურება. საქართველოში ლაზების და მეგრელების ლიტერატურის იგნორირებამ, სეპარატისტულ ლიტერატურად მოხსენიებამ, ქილიკის საგნად გახადა ლაზური და მეგრული ლიტერატურა. უფრო სწორი და მეცნიერული მიდგომა იქნებოდა, ამ არაობიექტური ტერმინოლოგიის ნაცვლად, მეცნიერული და აპოლიტიკური ტერმინის ,,სამხრეთ კავკასიის ენების“ (South Caucasian Languages) ტერმინის გამოყენება.
ამით ლაზური დედაენის, ქართული ენისა ან სხვა სამხრეთ კავკასიის ენების ისტორიულ და გენეტიკურ სიახლოვეს არ ვუარვყოფთ. ეს სიახლოვე ინდოევროპულ ენათა ოჯახის ტევტონური ჯგუფიდან გამოსული გერმანული და ინგლისური ენების სიახლოვისთვის შეიძლება იყოს შედარებული. ზემოთ მოხსენებული ენები ერთმანეთთან ლაზურსა და ქართულ ენაზე მეტად ახლოს დგანან, მაგრამ როგორც გერმანელებს ინგლისელებს ან ინგლისელებს გერმანელებს არ უწოდებენ, ასევე არ შეიძლება ეწოდოს ამ სიახლოვის გამო ლაზებს ქართველები, ლაზურს ქართული! ამ სიახლოვის გარკვეული პოლიტიკური მნიშვნელობით დატვირთვა უაზრობა და უხამსობაა.
3. ლაზებთან ძმობის სახელით დაახლოება, ისეთი ქმედებებით, როგორიცაა: სიტყვებით თამაში, ისტორიის მანიპულაცია, არარსებული წარსულის სუბიექტური გაშუქების გზით ისტორიულ რეალობად წარმოჩენა, და ყოველივე ამ გზების საშუალებით რელიგიის, გარედან შემოტანა ლაზებში, ამ მიმართულებით მოქმედი პირის ან ორგანიზაციის დამოკიდებულება მეგობრობად და ძმობად არ შეიძლება იქნეს მიღებული.
4. არაეთიკურად ვთვლით და სასტიკად ვგმობთ ლაზური კულტურის ღვაწლმოსილი, სიმბოლოდ ქცეული პიროვნებების ქართველებისთვის მიკუთვნებას მათი დამახინჯებული და ძალდატანებითი შეფასებების საშუალებით.
5. ირკვევა, რომ საქართველოში ლაზური ენა მხოლოდ ,,აკადემიური კვლევის“ ან ,,სახლის ენის’’ ჩარჩოებშია მოქცეული. თუმცა ჩვენ ვიცით, რომ ლაზური ენა ცოცხალი ენაა და ის ლაზური იდენტობის ყველაზე თვალსაჩინო ელემენტია. აქვს ცოცხალი ლიტერატურა. მისთვის არ არსებობს გადაულახავი ნაკლოვანება, რათა მას შეეძლოს აღწეროს და წარმოაჩინოს მთელი მსოფლიო, სიცოცხლე და ცხოვრებისეული მოვლენები. ყოველგვარი მცდელობა და ძალისხმევა ლაზური ენის დახმარებისა, პირველ რიგში თურქეთის და ასევე საქართველოს მხრიდან, დაფასებული იქნება ლაზების მიერ.
6. თუ საქართველოს და საქართველოში არსებულ ორგანიზაციებს სურვილი აქვთ ლაზების კეთილგანწყობისა და საქართველოს მიმართ სიმპათიის გაზრდის, მათ ხელი უნდა შეუწყონ მეგრელებისა და სვანების კულტურულ ავტონომიას, მისცენ მათ მშობლიურ ენაზე განათლების საშუალება, ასევე უნდა იყვნენ დაკავებული ამ ენების გაძლიერებისთვის წახალისებისა და მსგავსი მხარდაჭერის საკითხებით. ევროპის ან სხვა პოლიტიკური ძალის ზეწოლის გარეშე, საქართველოსა და მისი ორგანიზაციების მიერ საკუთარი პასუხისმგებლობის გრძნობიდან გამომდინარე, საკუთარი ნებით, ამ ენების მშობლიურ ენებად აღიარების ინიციატივა საქართველოსთვის უფრო დემოკრატიული ნაბიჯი იქნებოდა. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ლაზური, მეგრული და სვანური ენები მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის ნაწილებია. ამ ენების სიცოცხლისათვის გაწეული ძალისხმევა სათავეს იღებს ადამიანთა უფლებების უნივერსალური პრინციპებიდან. ამ ენების გადაშენება ეხება არა მხოლოდ ამ ენებზე მოლაპარაკე ხალხს, არამედ წარმოადგენს მთელი კაცობრიობის პრობლემას. ეს არ უნდა დაგვავიწყდეს.
ჩვენ, ქვემორე ხელისმომწერნი, ლაზი ინტელექტუალები და არასამთავრებო ორგანიზაციების წარმომადგენლები ვფიქრობთ, რომ ისინი არ უნდა დარჩნენ საქართველოდან მომართული ქართველისტური პროპაგანდისა და ქართველიზმის მიმართ რეაგირების გარეშე. ჩვენი საერთო აზრის გამომხატველი ეს წერილი შედგენილია საქართველოს, თურქეთისა და მსოფლიოს ამ საკითხებში კომპეტენტური ყველა ორგანოსა და ორგანიზაციების ინფორმირების მიზნით.
İmzacılar:
Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği
Karadeniz Ereğli Laz Kültür Derneği
Laz Kültür ve Dayanışma Derneği
Lazebura E.V. – Avrupa Laz Kültür Derneği (European Laz Culture Movement)
Lazika Yayın Kolektifi
Sima Doğu Karadenizliler Hizmet Vakfı
Ali İhsan AKSAMAZ İSLAMİŞİ – yazar
Sinan ALBAYRAK BADİŞİ – aktivist
Mehmet ALPER ŞİRİNİŞİ – aktivist
İsmail AVCI BUCAKLİŞİ – yazar
Yılmaz Münir AVCI – Sima Doğu Karadenizliler Hizmet Vakfı Başkanı, yazar, inşaat müh.
Mustafa BAYINDIR ALİİŞİ – aktivist
Erdal BAYRAKOĞLU DAVİTİŞİ – müzisyen
Mehmet BEKÂROĞLU Prof. Dr.
Ramiz BEKÂROĞLU
Cihangir BİLGİN MUFTİŞİ – araştırmacı
Eylem BOSTANCI – çevirmen
Gülay BURHAN BAYRAMİN – Sima Doğu Karadenizliler Hizmet Vakfı Eski Başkanı
Osman Şafak BÜYÜKLÜ BUYUKLİŞİ – yazar
Kurtuluş CENGİZ – tonmaister, müzisyen
Vecdi CİHANGİR – Sima Doğu Karadenizliler Hizmet Vakfı Kurucu Üyesi, eczacı
Timur CUMHUR PULİAŞİ
İrfan ÇAĞATAY ALEKSİŞİ – yazar
Selma ÇAKIR KOÇİVA – sosyal pedagog, yazar
Mecit ÇAKIRUSTA KOÇİVA – yazar
İsmet ÇELİK BOSTANCİŞİ – Avrupa Laz Kültür Derneği “Lazebura E.V.” Eski Başkanı
Murat ERCAN MURĞULİŞİ – yazar
Nükhet EREN
Yalçın ERSOY – eğitimci
Özer ERTAŞ TRAŞİŞİ – yazar
Nuran Sevim GENÇ CENCALİPXE
Ali GÜMÜŞ BADULAŞİ – aktivist
Ayfer GÜNER ÇORİPXE
Seher GÜNEY – aktivist
Hüsnü Paşa İNCE İNCEŞİ
Hasan KABOĞLU – müzisyen
Sevilay Refika KADIOĞLU – Gola Kültür Sanat ve Ekoloji Derneği Başkanı
Onur KAHVECİ KAVECİŞİ – müzisyen
Paluri Arzu KAL DEMİRÇİ KALOPXE – avukat
Erol KANT – aktivist
Mustafa KARADENİZ KARABİNAŞİ – Karadeniz Ereğli Laz Kültür Derneği Başkanı
Maksut KESİCİ ARATAŞİ – sanatçı
Taner KILINÇ – belgesel fotoğrafçı
Ahmet KIRIM XACALİŞİ – avukat
Cengiz KİBAROĞLU ÇİBARİŞİ
Mustafa KİBAROĞLU ÇİBARİŞİ
Ebru KOÇAK CENEVİZİŞİ – ressam
Ergün KONAKÇI MCVERİŞİ – tarihçi
Ramazan KOSANOĞLU KLEMURİŞİ – aktivist
Mehmet Ali KÖK KOKİŞİ
Kutayi Derin KUGAY – prodüktör, programcı
Nurten KURNAZ KURKUZİPXE – aktivist
Vildan LOKUMCU MANELİŞİ
Tahsin OCAKLI
Musa OĞUZ CEDEŞİ – şair
Hasan ORAL – avukat
Mehmet Remzi ÖNCEL XAFİZİŞİ – grafiker
İsmail Muzaffer ÖZBAY GURCİLİŞİ
Denizhan ÖZER
Dr. Sevinç ÖZGEN
Rıdvan ÖZKURT ANÇAŞİ – yazar
Mustafa ÖZKURT ÇUPİNAŞİ – sanatçı
Mustafa Zeki ÖZŞAHİN DUDULAŞİ – öğretmen
Funda ÖZYURT TORUN – belgesel yönetmeni
Firdevs PERİLOĞLU – aktivist
Orhan SAPAN SPAİŞİ
Özcan SAPAN SPAİŞİ – yayıncı, yazar
Bülent SARALOĞLU SARALİŞİ – turizmci
Esat SARI
Armağan SERDAROĞLU XAFİZİŞİ – Laz Kültür ve Dayanışma Derneği Başkanı
Sinan SERİN CEİĞİŞİ – aktivist
Mustafa SONBAY ZONBAİA – yayıncı
Yrd. Doç. Dr. Çiğdem ŞAHİN
Nedim TORAMAN TORAMANİŞİ – aktivist
Muhammet TUNÇSAN
Hasan UZUNHASANOĞLU – yazar
Sadık VARER – ressam
Mustafa Çağlar YAVUZ – aktivist
Yavuz YAZICI EBAŞİ – webdisigner
Mahir YILDIZ – Avrupa Laz Kültür Derneği “Lazebura E.V.” Başkanı
İsmail Güney YILMAZ MURADİNAŞİ – yazar
Comments are closed.