Yazan: Osman Şafak BÜYÜKLÜ
Yakın zamana kadar “Laz” ve “ Lazca” tam olarak bilinmiyordu. “Doğu Karadenizli” insanlar “Laz” onların konuştuğu Türkçe aksanına “Lazca” deniliyordu. Geçek anlamda Laz, Lazca konuşanlardır.
Lazlar; Rize nin Pazar, Çamlıhemşin, Ardeşen, Fındıklı ilçeleri, Artvinin Arhavi, Hopa ve Borçka ilçelerinde yaşamaktadır. Bunlardan başka Osmanlı-Rus (93 Harbi) savaşı sırasında göç edip Yalova, Karamürsel, Gölcük, İzmit, Sapanca, Akçakoca, Düzcede de Lazlar yaşamaktadır. Daha geniş düşünürsek ekonomik ve başka nedenlerle Lazlar başka büyük kentlerde de yaşamaktadır.
Lazca yaklaşık 4000 yıldır konuşulmata olan bir dildir. Tarih içinde bazen çeşitli uygarlıkların altında kalmış, onların yazı dili ile yazılmış ve bu günlere gelmiştir. Latin harfleri ile İlk Lazca Sohum şehrinde İskender Chitaşi adlı bir Laz tarafından yazılan (Püiuxtşi Supara) adlı kitaptır.
Daha sonra Niko Marr adlı dilbilimcini yapmış olduğu ve Fahri Kahraman tarafından alfabe olarak uygulanan bu gün kullandığımız alfabenin başlangıcı yapılmıştır. Japon dibilimci Goichi Kojima ve bazı Lazlar tarafından yapılan alfabe günümüzde kullanılan son alfabedir.
Eğer gerekli görülürse yine Lazlar tarafından gerekli değişiklikler de yapılabilir düşüncesindeyim.
Yaklaşık son yirmi yıldır Lazca gramerler, sözlükler, hikâye, şiir kitapları çıkartılmaktadır. İlk Lazca dergi “Ogni” 6 sayı olarak yayın hayatında kalmıştır. Şimdide “Skani Nena” adlı dergi yayınlanmaktadır. Yine internet sitelerinde Lazca makaleler, şiirler ve çeviriler yapılmaktadır.Yani bir dilin yaşıyabilmesi için gerekli olan Laz Edebiyatı oluşturulmaktadır.
Lazlar, Kültür ve dillerini koruyabilmek amacı ile çeşitli Dernek ve Vakıflarla bu mücadelelerini sürdürmektedirler.
Lazcayı bügün tahminen 250 000 cıvarında kişi konuşmaktadır. Eğer önlem alınmazsa bu hergeçen gün azalacaktır. Yakın zamanda kaybolmakta olan diller arasına girecektir.
Lazca, Güneybatı Kafkas dil gurubundan olup, Megrelce ile birbirine çok yakındır.
Laz alfabesinde 38 harf bulunmaktadır. Ardeşen, Pazar diyalektinde 34 Fındıklı, Arhavi diyalektinde 37, Hopa diyalektinde 38 harf bulunur.
A, B, C, Ç, Ç’, D, E, F, G, Gy, Ğ, H, İ, J, K, K, K’, Ky, K’y, L, M, N, P, P’, O, R, S, Ş, U, T, T’, V, X, X’, Y, Z, Z*, 3, 3′
a, b, c, ç, ç’, d, e, f, g, gy, ğ, h, i, j, k, k’, ky, K’y, l, m, n, p, p’, p, r, s, ş, u, t, t’, v, x, x’, y, z, z*, 3, 3′
Bunlardan ( Gy, Ky, K’y,)Fındıklı, Arhavi, Hopa diyalektlerinde, ( X’ ) yalnız Hopa diyalektinde kullanılmaktadır.
Türkçe alfabede kullanılan ( I, Ö, Ü ) Lazca alfabede kullanılmamaktadır. Lazca alfabede kullanılan( Ç’, Gy, K’, Ky, K’y, T’, P’, X, X’, Z’, 3, 3′ Türkçe alfabede kullanılmamaktadır..
