Xarbi munoren? Muşeni geidgen? Xarbişen mipek mogaman? Mipek gondinaman do umogapu doskidunan? Xarbepe şeni na biozmonumpe hakşen otkvu minon.
Xarbi şeni tabiî ki didişen ç’ut’aşa iris muntxnepe kuçkin, vanati muntxanepe kugnapun. Xarbiş oxo3’ona iri k’oçişi çkvado çkva ren. İrik xarbişe çkvado çkva k’ele mendo3’k’en. Xarbişen muntxanepe mogapu na iozmonampeşen çkva Xarbi k’ai ren na-z’op’ons k’oçepe na ivasenti var mepşven.
Handğanoraşi xarbi; Didoten ar k’elenipeş mogapaşen çkva bazi k’oçepeşi mogapa şeni majurani k’elenipeşi let’ape do becit’i ondepe xeşen go3’ağu şeni na ixenen didi do oraşe gonpineri arte oxonk’ana ren. Xarbepe p’anda ar muntxanepe mogapu na meşvens k’oçepek mogams, mobogamt da3’onen. Çodinas er k’elenik xarbi gondinoms, majurani k’elenik komogams. Edo xarbi na gondinoms p’anda k’oçinoba iven. Xarbişi çodinas jur k’eleşenti dido k’oçi ğurun.
Handğanoras xarbi jur çeşidi iven. Ari ini xarbi, majuraniti t’u3a xarbi ren. Jurişisti guri çisti ren. Ar kelenik majurani k’elenişe heşo vanati haşo mat’alapa ren. Arik, majuranişi xes na uğun ondepe zorilaten go3’ağina ren. İni xarbepeşi çodinas t’u3a xarbepe kogeidgen. Zaten ini xarbite na var içodinen ar oxonk’anaşi çodinas t’u3a xarbepe keçkindun. Oxo3’ona; va majurani xalk’epeşi vanati devletepeşi let’epe vana becit’i ondepe goğramu ren. Vana; Let’ape muşis do becit’i ondepes oguru ren.
Ha3’ineri xarbepes k’oçepeşi moşkvanobate xarbişi çodina var oxi3’onen. Oşi-3’anaten na moxtu do k’oçinoba en3inuşi teknolojipek xarbepeşi çodinas gza o3’irams. Oki, mizraği, didi-xami do sungisi xarbi tarixis kant’alu. Handğanoraşi teknolojite menceli na uğunanpek xarbişe p’anda oğune gyoç’k’aman. Teknoloji k’ai do çkar navar uğunanpes xarbi mogapuşi şansi dido ç’ut’a avenan. Teknoloji mo3’opxute k’oçepe aşvacis na yon3inasen silaxepe p’anda menceloni k’elenepes aven. Vanati ham silaxepe na yaç’opasen dido para na uğunanpes. Ham silaxepeşi ok’oro3xuşi çkina ma var miğun. Dido k’oçepesti hamtepe var uçkin. 3’oxlenoraş xarbepeşi silaxepe iris dido k’ai uçkin.
Muşeni, k’oçepek xarbi gedgiman do enni k’ai teknolojiten k’oçepe oğurinu şeni xeneri silaxepeten artikatis iç’işinenan? Haya domatkvenan; k’oçepeşi guris na uğunan daha k’ai ar skidala do daha menceloni bivaşi ominu ren. Tabiî ki k’oçepes na uğunan daha k’ai ar skidala do menceloni bivaşi çodinas ti-mutepeşi ozmonupe majuranepeşi nosis meşaduşi ominuşe goikten. İşte k’oçepeşi guris na uğun ham ominu kodidginas do koguiçvinasna xarbepe kododgitun. Hemoras, K’oçepeşi raxati do xelinoni ar skidala şeni diçalişinen.
Xandğanoras, ar k’ele k’oçepeşi mskva, raxati do xelinate oskidu şeni muntxanepe oxenuşe içalişinen, majura k’eleti k’oçepe oğurinu şeni p’anda muntxanepe oxenuşe içalişinen. Menceloni k’elenepe p’anda mutepe şeni ağani silaxepe omralumant’eşi, mcveşi silaxepe na gamaçinanoren mintxanepe ogorus gyoç’k’aman. Haşo mintxanepe varenna, mcveşi silaxepe na gamaçinanoren koçepe yoçkinduşe içalişaman.
Muşeni, teknolojite k’at’a ndğas daha k’olayi do daha dido k’oçi na oğurinasen silaxi oxenu şeni ç’işina ixenen? Çunki; dunyas enni dido para na moigen ondepeşi oğune silaxişi gamaçama mulun. Hemu şeni xarbepe p’anda silaxi do xarbi şeni na uk’ors muntxanepe na gamaçamanpek mogaman.
Xarbi na unon k’oçepe ( naren var mepşvennati) ha3’ineri xarbepes na ivasenpe dop’k’oro3xat. Elektriği na varen, ambari çkar navar ixenen, akaryakiti navar iz*iren, sağluğişi sistemi navar içalişams, k’oçepeşi oç’k’omale navar einç’en ar oras k’oçi muç’opete skidasen çkar diozmoniti?
Didoten xarbepeşi çodinas p’anda k’oçinobaşi suçipe eçkindun. Hem oras mteli xarbepe k’oçinobaşi suçipe iven.
Savaş İstemiyoruz
Savaş nedir? Niçin yapılır? Savaştan kimler kazançlı çıkar? Kimler kaybedip kazançsız çıkar? Savaşlar hakkında düşündüklerimi söylemek istiyorum.
Savaş hakkında tabiî ki büyükten küçüğe kadar herkes bir şeyler bilir, bir şeyler duymuştur. Herkesin savaşı tanımlaması da farklıdır. Herkes savaşın farklı bir tarafından bakar. Savaştan bir şeyler kazanmayı düşünenler haricinde savaşın iyi olduğunu düşünen insan olabileceğini sanmıyorum.
Günümüzde Savaş; Çoğunlukla bir tarafın çıkarından çok bazı insanlarının kazançları için başka bir tarafın topraklarını ve diğer değerli şeylerini ele geçirmek için yapılan büyük ve zamana yayılmış toplu hareketlerin tamamıdır. Savaşları daima bir şeyler kazanmayı düşünen bu insanlar kazanır, kazandığını sanır. Sonuçta bir taraf savaşı kaybeder, diğer taraf kazanır. Ama savaşı kaybeden kesinlikle insanlıktır. Savaşların sonucunda iki taraftan da bir çok insan ölür.
Günümüzde savaş iki çeşit yapılır. Biri soğuk savaş, diğeri sıcak savaş. İkisinin de içeriği aynıdır. Bir tarafın diğerine bu veya şu şekilde saldırmasıdır. Birinin, diğerinin elinde olan bir şeyi zorla almasıdır. Soğuk savaşların sonu çoğunlukla sıcak savaşla biter. Zaten soğuk savaşla halledilmeyen bir hareketin sonucunda sıcak savaşlar oluşur. Anlayış; ya diğer halkların yada devletlerin topraklarını veya değerli şeylerini ele geçirmektir. Veya; kendi topraklarını veya değerli şeylerini korumaktır.
Şimdiki savaşlarda insan çokluğu savaşın sonucunu belirleyemez. Çağın getirmiş olduğu ve insanları yok etmek için kullanılan teknolojiler savaşın sonucunu belirler. Ok, mızrak, kılıç ve süngü savaşları artık tarihe karışmıştır. Günümüzde teknolojisi gelişmiş taraflar daima savaşa önde başlar. Teknolojisi zayıf veya olmayan tarafın savaşı kazanma olasılığı çok zayıftır. Teknolojisini geliştirip insanları bir an önce yok edebilecek silahlar daima güçlü taraflarda olur. Yada bu silahları alabilecek parasal gücü yüksek taraflarda. Bu silah çeşitlerinin tamamını sayacak bilgim yoktur. Bir çok insanda bunları bilemez. Geçmiş zaman savaşlarının silahlarını ise herkes bilir.
Neden, insanlar savaşlar çıkarıp son teknolojilerle üretilen silahlarla insanları öldürmek için yarışırlar? Bunu şöyle söyleyebiliriz; İnsanların içinde olan daha rahat yaşam ve daha güçlü olma isteği. Tabiî ki insanlardaki daha rahat yaşam ve güçlü olma isteği sonunda kendi düşüncelerini başkalarına kabul ettirme isteğine dönüşür. İşte insanların içinde olan bu istek durdurulur ve denetlenebilirse savaşlar durur. İnsanların rahat ve mutluluk içinde yaşamalarına çalışılır.
Günümüzde bir taraftan insanların rahat ve mutlu yaşamaları için bir ortam yaratılmaya çalışılırken, diğer taraftan da insanları yok edilmeleri için yaratılan bir ortam devamlı gündemde. Güçlü taraflar daima kendileri için yeni silahlar üretirken, bir önceki silahlarını satabilecek taraflar ararlar. Böyle taraflar yoksa, eskimiş silahlarını satabilecekleri taraflar yaratmaya çalışırlar.
Niçin, teknoloji ile her geçen gün daha kolay ve daha çok sayıda insan öldürebilecek silah üretmek için yarış yapılır? Çünkü; dünyada en çok gelir getiren şeylerin başında silah ticareti gelir. Onun için savaşları daima silah ve savaş için gerekli olan şeyleri satanlar kazanır.
Savaşı savunan insanlara (olduğunu sanmasam da) şimdiki savaşlarda oluşabilecek ortamları şöyle söyleyebilirim. Elektriğin olmadığı, iletişimin olmadığı, akaryakıtın olmadığı, sağlık sistemini çalışmadığı, insan yaşamı için gerekli olan yiyeceklerin yeterli olmadığı bir ortam ve yaşam düşündünüz mü?
Genelde savaşların sonunda hep insanlık suçları oluşur. O halde bütün savaşlar da insanlık suçudur.
Tuta-guma 2012 Arkabi Osman Şafak Büyüklü
Comments are closed.